Trên mảnh đất Quảng Trị, biết bao con người bình dị đã hy sinh tuổi xuân và một phần máu thịt của mình để góp phần làm nên chiến thắng vĩ đại của dân tộc, đem lại hòa bình cho nước nhà. Đại tá Lương Chí Hiền là một trong số đó, ông đã dành tuổi thanh xuân của mình gắn bó với binh nghiệp.

Đại tá Lương Chí Hiền sinh năm 1928 trong một gia đình nông dân nghèo, quê gốc Vân Hòa, xã Triệu Hòa, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Cách mạng tháng Tám thành công, theo tiếng gọi thiêng liêng của Đảng và Bác Hồ, cậu thanh niên Lương Chí Hiền lúc đó mới 17 tuổi tình nguyện bước vào con đường binh nghiệp, tham gia vào Chi đội giải phóng quân Thiện Thuật đúng vào ngày kỷ niệm Cách mạng tháng Tám ở Quảng Trị. Đây là lực lượng vũ trang đầu tiên của tỉnh Quảng Trị. 

Đại tá Nguyễn Chí Hiển 

Kháng chiến chống Mỹ cứu nước, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai” ông lên đường vào Nam chiến đấu với cương vị Bí thư chi bộ trưởng đoàn đi B theo tinh thần Nghị Quyết Trung ương 15. Cuộc đời binh nghiệp của ông vắt qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Tham gia cách mạng khi mới 17 tuổi, Đại tá Lương Chí Hiền trải qua nhiều cương vị khác nhau từ chiến sĩ, chính trị viên, thượng úy, được phong hàm Trung tá sau chiến dịch giải phóng Quảng Trị năm 1972, quân hàm Thượng tá năm 1978 và quân hàm Đại tá năm 1981. Ông nghỉ hưu năm 1984, hơn 70 năm tuổi Đảng.

Nửa đời người trong quân ngũ, nhưng quãng thời gian đáng nhớ nhất của ông chính là những tháng ngày vào sinh ra tử cùng với đồng đội ở chiến trường Quảng Trị. Một trong những kỷ niệm mà ông nhớ nhất là trao trả tù binh ở bờ bắc sông Thạch Hãn. Một trong các điều khoản thi hành hiệp định Paris (27-1-1973) là trao trả tù binh giữa các bên. Theo chỉ thị của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam, Quảng Trị là một trong những địa phương tổ chức trao trả tù binh của hai bên ở bờ bắc sông Thạch Hãn. Bãi trao trả trên một vùng đất rộng sát bờ sông, phía bờ bắc là quốc lộ 1 sát chân cầu Thạch Hãn, bờ nam là thị xã Quảng Trị.

Những ngày trước đó, quân dân Quảng Trị cùng Sư đoàn 325 chuẩn bị cổng chào, băng cờ của Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, khẩu hiệu, lán trại, bệnh xá, tất cả đều làm việc khẩn trương với tâm thế sẵn sàng đón đồng đội trở về. Năm nhà bạt được dựng lên là nơi làm việc của 5 phái đoàn, gồm Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam, Việt Nam Cộng hòa, Mỹ và Ủy ban Giám sát quốc tế. Có một hội trường lớn làm nơi hội họp, liên hoan, văn nghệ chung cho các đoàn. Cách khu vực trao trả khoảng 5 km về phía bắc là nơi đón tiếp, trung chuyển cán bộ, chiến sĩ.

Ông Lương Chí Hiền lúc này là trưởng đoàn trao trả 4 bên và là trưởng đoàn trao trả tù binh tại bãi sông Thạch Hãn. Giúp việc cho ông có một phó đoàn và 18 người khác. Ngoài đoàn công tác còn có nhiều đơn vị phụ trách tiếp đón, hậu cần, văn nghệ. Trước khi trao trả chính thức, các bên gặp nhau họp bàn phương thức làm việc. Ông Hiền đề xuất mỗi ngày bàn giao mỗi bên một đại đội, khoảng 100 người, tù binh quân sự trước, tù chính trị sau. Đầu giờ sáng, các bên bàn giao danh sách tù binh cho nhau để kiểm tra. Ngày 12/3/1973, trao trả tù binh đợt đầu tiên. Cuối tháng 4/1973, việc trao trả kết thúc. Các bên đều vui vẻ vì hoàn thành nhiệm vụ. 

Việc trao trả tù binh tại bãi sông Thạch Hãn là ký ức mà ông không thể quên, ông kể lại: “Tại bờ bắc sông thạch Hãn, mỗi ngày theo quy định trao trả một đại đội và trả trong 3 tháng. Tổng số quân địch được trả là hàng ngàn tù binh và ta nhận lại cũng hàng ngàn anh em chiến sĩ chiến thắng trở về. Công việc có khó khăn phức tạp nhưng chúng tôi được chứng kiến nhiều cảnh hết sức cảm động. Đến giữa sông Thạch Hãn, không ai bảo ai các chiến sĩ của ta cởi bỏ hết áo nâu có in hai chữ TB (tù binh) ném lên bờ trả lại cho địch. Mỗi người chỉ còn mặc chiếc quần cộc, vội vàng lên ca-no, rồi hô vang khẩu hiệu “Đả đảo bọn cai ngục, Hồ Chủ Tịch muôn năm”. Khi ca-nô mới chạy quá nửa dòng sông Thạch Hãn, các chiến sĩ của ta đã nhảy xuống nước bơi vào bờ. Trên bờ Bắc là một rừng cờ đỏ sao vàng của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, khẩu hiệu treo cao chữ vàng “Nhiệt liệt chào mừng những người con chiến thắng trở về". Nhiều đồng chí mặc quân phục giải phóng, nhiều bác sỹ mặc áo bờ lu trắng đã nhảy xuống sông dìu mọi người lên bờ. Đến bờ sông mọi người ôm chầm lấy nhau, nước mắt lăn dài vì được trở về với cách mạng, có một số chiến sĩ quá yếu lại xúc động, khuỵu xuống phải dùng cáng để vận chuyển đến trạm cấp cứu gần đấy”. 

Sau bao năm bị giam cầm ở nhà tù Phú Quốc, các chiến sĩ cách mạng được tự do trở về với quê hương, đồng đội và người thân là minh chứng cho việc thi hành hiệp định Paris năm 1973. Họ là biểu hiện của đấu tranh vì hòa bình, tinh thần kiên trung quả cảm và tấm gương sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng thời đại Hồ Chí Minh. Năm 2023, tại bờ bắc sông Thạch Hãn, tỉnh Quảng Trị diễn ra buổi gặp mặt kỷ niệm sự kiện 50 năm "Chiến thắng trở về ” (1973-2023) nhằm ôn lại về một thời hào hùng, khí phách kiên trung bất khuất của chiến sĩ cách mạng và người yêu nước bị địch bắt tù đày.

Hiệp định Pari được ký kết, Hòa bình được lập lại ở Việt Nam. Tuy nhiên thực tế trên chiến trường vẫn chưa ngơi tiếng súng do âm mưu của Mỹ và chính quyền Sài Gòn vẫn bình định lấn chiếm vùng giải phóng của ta. Quê mẹ đã gần trong gang tấc nhưng Đại tá Lương Chí Hiền chưa kịp được về ăn bữa cơm thăm cha thăm mẹ đã được lệnh lên đường giải phóng phần đất còn lại của tỉnh và tham gia giải phóng Thừa Thiên Huế. Hai tiếng “quê hương” thúc giục bước ông đi. 

Chỉ hơn một tuần lễ tiến công nổi dậy kiên quyết táo bạo, mạnh mẽ, quân và dân Quảng Trị đã giành toàn thắng, giải phóng hoàn toàn quê hương ngày 19-3-1975. Đây là một thắng lợi rất to lớn, có ý nghĩa chiến lược và chính trị rất quan trọng. Ta đã đập tan lá chắn mạnh nhất của chúng ở phía bắc, tạo điều kiện thuận lợi cho các lực lượng vũ trang tiến lên giải phóng Thừa Thiên Huế (26-3-1975) và miền Nam, thống nhất đất nước.

Đồng chí Nguyễn Chí Hiển (ở giữa) tại bãi trao trả tù binh sông Thạch Hãn năm 1973 

Với những cống hiến của mình đem lại hòa bình cho nước nhà, ông được Đảng, Nhà nước, Bộ Quốc Phòng tặng Huân chương kháng chiến hạng Ba trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Trong kháng chiến chống Mỹ, ông được tặng Huân chương Quân công hạng Hai, Huân chương độc lập hạng Hai, 2 Huân chương Chiến công giải phóng hạng Nhất và Ba, 3 Huân chương chiến sĩ giải phóng, 2 Huân chương vẻ vang và nhiều Bằng khen, Giấy khen của Trung ương và địa phương.

Đồng chí Nguyễn Chí Hiển mặc đồ trắng 

Tự hào là một người lính cụ Hồ, trực tiếp thi hành Hiệp định hòa bình Paris tại bờ sông Thạch Hãn, Đại tá Lương Chí Hiền khiến nhiều người khâm phục bởi ý chí và tinh thần trách nhiệm với Tổ quốc. Giờ đây, mặc dù đã đi xa nhưng hình ảnh Đại tá Lương Chí Hiền vẫn còn in mãi trong lòng người dân Quảng Trị và đồng đội về những trận đánh giải phóng quê hương Quảng Trị, giải phóng miền Nam và thông điệp hòa bình.

--------------------

Ghi chú: viết theo lời kể của Đại tá Lương Chí Hiền khi còn sống.